Književnost - O našim najranijim narodnim pevačima

O pevačima naših narodnih pesama malo se zna. Najraniji podatak o njima imamo kod vizantijskog istoričara Teofilakta Simokata (iz prve polovine VII veka) koji je zapisao da su tadašnji balkanski Sloveni rado pevali uz jedan muzički instrumenat. Srpski guslar se pominje tek početkom XV veka pa dvoru poljskog kralja Vladislava. Nešto kasnije poljski pesnik Mjaskovski daje prvi opis jednog takvog guslara: Nakrivio je glavu, prevlači gudalo i peva pesmu kako su bili Turke Poljaci i hrabri Hrvati. Pevač se prvi put pominje imenom 1554. To je bio neki vešti srpski guslar Dimitrije Karaman. Hvaranin Petar Hektorović u svom Ribanju i ribarskom prigovaranju pominje ribare Paskoja i Nikolu kao narodne pevače. U XVII veku nalazimo zanimljivu belešku o našim pevačima kod dalmatinskog književnika Jurja Križanića. Video sam, kaže on. kako na gozbi sede plemići i vojvode, a za njihovim leđima stoje vojnici i pevaju pomenute pesme u slavu predaka. Sve ove pesme sadrže slavu Marka Kraljevića, Novaka Debeljaka i nekih drugih junaka.

Za XIX vek o pevačima narodnih pesama imamo pouzdaiih podataka iz spisa Vuka Karadžića. Dolazeći u neposredan dodir sa narodnim pevačima pri beleženju pesama, Vuk nam je ostavio dragocene podatke o njihovom životu i načinu kazivanja pesama. Među njima ističu se Filip Višnjić, Tešan Podrugović, starac Milija, starac Raško, hajduk Stojan, slepa Živana, Đuro Milutiiović i drugi.

Filip Višnjić - Ovaj naš najveći poznati guslar rođen je 1767 u Srpskoj Trnovi u Bosni. On je tu proveo detinjstvo i preležao velike boginje od kojih je ostao slep celog života. Ovaj zao udes bio je sudbonosan za Višnjića i uputio ga ka tada jedino mogućnom pozivu - guslama i pevanju.

Drugi važan momenat u Višnjićevom životu, koji je znatno uticao na formiranje njegovog buntovnog stava, jeste krvava tragedija njegove rodbine u Trnovi. U leto 1787. dođu neki viđeniji zvornički begovi Filipovim stričevima u goste. Obesni i osioni begovi nasrnu na obraz žene Luke Višnjića, Filipovog strica, obraz joj okaljaju, ali dvojica plate glavom svoje nedelo. Za odmazdu Turci pobiju svu braću Višnjiće i nastave da sistematski rade na potpunom istrebljenju čitave familije. U životu je ostao samo Filip, ali ni njegova noga više nije smela da stane na rođeno ognjište.

Stalna opasnost od Turaka nagnala ga je da neprestano putuje. On je sa guslama u rukama i sa svojim buntovnim pesmama proputovao Bosnu, Hercegovinu, Crnu Goru, Srbiju i Srem. Višnjić je 1809. prešao u Srbiju, gde je budno pratio ustaničke podvige. Do konačnog poraza prvog ustanka živeo je u Mačvi, najviše u pratnji Stojana Čupića, o kome je i pesme pevao. Bio je vrlo hrabar i nije bio redak slučaj da se u toku borbe nalazio među borcima i da je pevanjem hrabrio vojsku. Tragičnih dana 1813. Višnjić je sa ženom i decom prešao u Srem, gde ga je i pronašao Vuk Karadžić. Vuk je pravilno ocenio visoku književnu vrednost Višnjićevih pesama, pa ga je nagovarao da opet ode u Srbiju ne bi li spevao još koju pesmu, ali ga nije mogao nagovoriti. I kad se vratio u Beč, Vuk je neprestano pisao svojim prijateljima iz Srema da saznaju da li je Višnjić ispevao još koju pesmu.

Kao umetnika Višnjića krase neke vrlo lepe osobine: ljubav prema istini, odsustvo lične mržnje, smisao za objektivnu ocenu. iskrenost, istinsko oduševljenje borbom protiv Turaka, bezgranična ljubav prema porobljenom narodu, nacionalna širokogrudost i živa pesnička mašta. Vuk Karadžić je od njega zabeležio mnoge pesme za koje se pouzdano zna da ih je sam Višnjić ispevao. Takve su pesme Početak bune na dahije, Boj na Čokešini, Boj na Salašu, Knez Ivan Knežević, Boj na Loznici, Smrt Marka Kraljevića, Bajo Pivljanin i beg Ljubović i druge.

Tešan Podrugović Gavrilović - Rodio se 1775 u Kazancima u Gackom. Iznajpre je, kaže Vuk, bio trgovac, a posle ubije nekakva Turčina, koji je njega ćeo da ubije, i tako prospe svoju kuću i otide u ajduke, i kao ajduk 1807. godine prebegne u Srbiju. Zbog neobične visine prozvali su ga Podrugović, a porodično ime mu je Gavrilović. U početku 1815. Vuk ga je našao u Sremu, u Karlovcima. Bio je puki siromah, te je morao da seče trsku u ritu i da je na leđima nosi u varoš i prodaje kako bi se prehranio. Vuk ga pomogne materijalno koliko je mogao i počne od njega da sluša i beleži pesme. U to doba Srbija se ponovo diže na ustanak, a on, naučen na nemiran hajdučki život, odluči da pređe u Srbiju i da se priključi borbi sa Turcima. Pošto se Srbija smirila, Tešan je napušta i prelazi u Bosnu, gde u srebreničkoj nahiji radi kao kiridžija.

Bio je pametan, kaže Vuk, i kao ajduk pošten čovek. Vrlo je rado koješta veselo i šaljivo pripovedao, ali se pritom nigde nije smejao, nego je sve bio malo kao namršten. Znao je mnogo junačkih pesama, preko stotine, naročito o uskocima i hajducima. Njegova je svaka pesma bila dobra, jer je on pesme razumevao i osećao, i mislio je šta govori. Mada je znao vrlo lepo udarati u gusle, pesme nije pevao, već ih je kazivao, što sakupljaču predstavlja znatno olakšanje pri beleženju.

Vuk je od Podrugovića zapisao oko dvadeset pesama, među kojima i ove: Ženidba Dušanova, Marko Kraljević i Ljutica Bogdan, Car Lazar i Carica Milica, Marko Kraljević poznaje očinu sablju i Ženidba Stojana Jankovića.

Starac Milija - Starac Milija je rodom od Kolašina. Za vreme prvog ustanka došao je u Srbiju i ostao u nahiji požarevačkoj. Vuk se s njim sastao 1822. u Kragujevcu uz pomoć kneza Miloša. Ali beleženje pesama iz usta starca Milije zadavalo je Vuku mnogo teškoća, jer Milija nije znao da pesme kazuje, već samo da ih peva. Uz to, on se često zbunjivao i nije mogao da peva redom. Zato je Vuk morao da sluša njegovu pesmu po nekoliko puta - sve dok je ne bi upamtio. Od njega je Vuk zapisao pesme Banović Strahinja i Ženidba Maksima Crnojevića.

Među ostalim pevačima od kojih je Vuk beležio pesme ima poveći broj hajduka koji su za vreme ustanka došli u Srbiju. Takav je starac Raško, koji se po dolasku nastanio u Sabanti kod Kragujevca. Među mnogim pesmama koje je znao i kazivao Vuku, najlepše su Zidanje Skadra i Margita devojka i Rajko vojvoda. Od Stojana hajduka, koji je rodom nekud iz Hercegovine, Vuk je zabeležio pesmu Ženidba kralja Vukašina.

Evropska i srpska književnost u prvim decenijama 20-tog veka

Jean Paul Sartre - Šta je književnost

Književnost - Alegorija

Književnost - Barok u hrvatskoj književnosti

Književnost - Drama apsurda

Književnost - Epika

Književnost - Epska narodna poezija i podela

Književnost - Homersko pitanje

Književnost - Humanizam i renesansa

Književnost - Književni rad kod Hrvata

Književnost - Književni rad kod Makedonaca

Književnost - Lirska narodna poezija

Književnost - Moderna u evropskoj književnosti

Književnost - Narodne pesme iz narodnooslobodilačke borbe

Književnost - Narodne pripovetke - podela

Književnost od renesanse do racionalizma

Književnost - Slovenačka književnost u srednjem veku

Književnost - Srpska srednjovekovna književnost

Književnost - Stilske figure - Figure dikcije

Književnost - Termin interpretacija

Književnost usmena

Književnost - Uticaj narodne na umetničku književnost

Književnost - Zapisivači i sakupljači narodne poezije

Književnost - Značenje termina simbolizam

Metodologija proučavanja književnosti

Proučavanje književnosti

Realizam u književnosti

Realizam u književnosti jugoslovenskih naroda

Realizam u književnosti kod Hrvata

Realizam u književnosti kod Slovenaca

Srpska srednjovekovna biografska književnost

Stara književnost

Struktura književnosti

Teorija književnosti - Skripta za ispit