Proučavanje književnosti

Potreba da se književnost ocenjuje, vrednuje i sistematizuje javlja se još u staroj Grčkoj, ali je proučavanje književnosti dugo ostalo u okviru filozofije, estetike, retorike i filologije. Razvitak književnosti nametao je potrebu za diferenciranjem književnosti od drugih nauka, te da se proučavanje književnosti osamostali u posebnu naučnu disciplinu - nauku o književnosti.

Nauka o književnosti bavi se proučavanjem književnosti kao umetnosti reči. Ona izučava prirodu književnosti kao umetnosti, prirodu pojedinih rodova i vrsta, funkciju književnosti u društvu, odnos književnosti i drugih umetnosti, razvitak rodova i vrsta, istoriju rodova, istoriju nacionalnih književnosti. Tokom vremena, nauka o književnosti razvila se u tri discipline: teoriju književnosti, književnu kritiku i istoriju književnosti.

Teorija književnosti

Izučava opšte zakonitosti književnog stvaranja, prirodu književnog dela, izražajna sredstva. Ona utvrđuje merila za klasifikaciju književnosti kao i posebna svojstva, osobine i zakonitosti rodova i vrsta. Svoja uopštavanja teorija književnosti zasniva na činjenicama do kojih su došle književna kritika i književna istorija. Značajne priloge teoriji književnosti u nas dali su Bogdan Popović, Dragiša Živković, Novica Petković i drugi.

Književna kritika

Bavi se ocenjivanjem književnih dela i pisaca. Impresionistička kritika oslanja se na doživljavanje, na subjektivni doživljaj kritičara, pa je i kritički sud rezultat subjektivnog doživljaja. Kritičar manje govori o književnom delu a više o utiscima i raspoloženjima koje je ono pobudilo. Zato je ova kritika više okrenuta sebi i kritičaru nego književnom delu. Naglašeno je emotivna, stilski je bogata, jezik je živ i poletan. Ona je više umetnost (emocionalnost, slikovitost, nadahnutost) nego nauka. Novinska, dnevna ili tekuća kritika daje opšti kritički sud o delu ukazujući na vrednosti i nedostatke. Ne pruža dokumentovanu ocenu vrednosti književnog dela, već ima informativni karakter da ukaže na pojavu novog književnog dela. Naučna kritika pruža produbljenu ocenu vrednosti književnog dela bilo da mu prilazi samo sa jednog aspekta (parcijalno) ili ga razmatra u celini, sa različitih aspekata i primenom različitih metoda ispitivanja. U naučnu kritiku ubrajaju se rasprave, studije i monografije. Književna kritika je veoma značajna grana nauke o književnosti jer obezbeđuje građu za uopštavanja u istoriji kljiževiosti i teoriji kljiževnosti. Veoma je razvijena i bogata, primenjuje različite postupke u vrednovanju književnog dela, koristi se rezultatima drugih nauka (psihologije, filozofije, matematike, istorije, sociologije). Iz velikog broja zaslužnih i plodnih kritičara u srpskoj književnosti valja spomenuti Vuka Karadžića, Đuru Daničića, Stojana Novakovića, Jovana Skerlića, Isidoru Sekulić, Milana Bogdanovića, Velibora Gligorića.

Istorija književnosti

Proučava razvitak književnosti kroz vreme u okviru jedne zemlje ili naroda (nacionalna književnost), u okviru uzajamnog delovanja više nacionalnih književnosti (komparativna književnost), u okviru jedne epohe ili pravca (književnost renesanse, književnost realizma), u okviru književnog žanra (istorija romana). Uobičajene su istorije književnosti u kojima se daje hronološki pregled razvoja književnosti po piscima i delima. Međutim, u istoriju književnosti spadaju i studije i rasprave o piscima, delima, književnim pojavama, književnim periodima, književnoj periodici, književnom životu. Našoj istoriji književnosti značajan doprinos dali su i daju Stojan Novaković, Pavle Popović, Jovan Skerlić, Miroslav Pantić, Miodrag Popović, Milorad Pavić, Milan Kašanin, Jovan Deretić i mnogi drugi.

Književna kritika, istorija književnosti i teorijknjiževnosti imaju jasno određen predmet izučavanja: književnost kao umetnost reči. Ali predmet nauke o književnosti nije samo književnost kao umetnost reči nego i književnost o književnosti. U kompleksu nauke o književnosti posebno se izdvaja nauka o nauci o književnosti ili metanauka književnosti. U okviru metanauke književnosti razvile su se mnoge discipline: istorija i teorija kritike, istorija i teorija istorije književnosti, istorija nauke o književnosti, metodologija nauke o književnosti, komparatistika, genologija, tekstologija.

Proučavanje književnog dela

Književno umetničko delo je veoma složeno, sa velikim brojem elemenata, pojedinosti, umetničkih svojstava. Proučavanje književnog dela treba da pruži saznanja o strukturi dela, elementima te strukture i njihovoj umetničkoj funkciji; da otkrije smisao i značenje dela; da ga oceni i vrednuje.

Složenost književnog dela uslovljena je vrstom dela, njegovom prirodom i žanrovskim specifičnostima. Pred proučavaocem se pojavljuju mnogobrojni elementi, fenomeni i osobenosti. U lirici su dominantna osećanja i raspoloženja; u prozi su to događaji i likovi; u drami radnja i dramski karakteri. U poeziji se pažnja usredsređuje na osećanja i raspoloženja, na motivsku strukturu i razvijanje motiva, na zvučne i likovne elemente, na ritmičku strukturu, izbor reči, višeznačnost i simboličnost jezika, versifikacijske osobine. Prozno delo, naročito roman, veoma je složeno, sa mnogo strukturnih elemenata: tema i ideja, građa i njena priroda i poreklo, način umetničke transformacije građe, književni lik, narator i naracija, oblici kazivanja (monolog, dijalog, polilog), opisi i njihova umetnička funkcija, motivacija i motivacioni sistemi, fabula i siže, kompozicija. U svakom od ovih elemenata prisutna su brojna pitanja važna za potpunije razumevanje i vrednovanje književnog dela. U domenu književnog lika, na primer, ispituje se tehnika oblikovanja lika, sredstva karakterizacije i individualizacije, emocionalna, etička i psihološka struktura likova, gipologija, itd. U drami se ispituje dramska radnja u svim njenim fazama, tehnika drame, epski i lirski elementi, likovi (dramski karakteri) i njihova umetnička funkcija, žanrovske osobenosti dramskog dela, jezik i stil.

Nabrojani elementi, fenomeni i osobsnosti samo su deo onoga što književno delo nudi istraživaču književnosti, koji će, u skladu sa svojim afinitetima, metodološkim opredeljenjima i istraživačkim namerama, odrediti predmet i pravac istraživanja. Značajnu ulogu u tome ima i istraživačka intuicija, koja mu pomaže da otkriva nove, zanimljive i specifične istraživačke teme.

Parcijalno i kompleksno proučavanje

U proučavanju književiog dela primenjuju se dva pristupa: parcijalni i kompleksni.

Parcijalni pristup - podrazumeva proučavanje samo nekog strukturnog elementa, svojstva ili fenomena. Takvo je, recimo, proučavanje književnog lika, motivacije, deskripcije, prirode iskaza, jezika. Ovde spadaju i specijalistička proučavanja sa specifičnim i po opsegu ograničenim zadacima: tekstološka, filološka, stilistička, psihoanalitička, fenomenološka, filozofska ispitivanja.

Kompleksni pristup - podrazumeva proučavanje svih pojedinosti ili osobenosti književnog dela uz primenu više istraživačkih metoda. Koji će se pristup primeniti, zavisi od niza faktora.

1. Od afiniteta istraživača i njegovog obrazovanja - lingvistički obrazovan istraživač najčešće se bavi jezikom i njegovom funkcijom; filozofski obrazovan istraživač interesuje se za misaoni i ideološki sloj književnog dela.

2. Od postavljenog zadatka - ako se piše monografija, delo se proučava kompleksno.

3. Od metodološkog opredeljenja - psihoanalitički opredeljeni istraživači neguju uglavnom parcijalni psihoanalitički pristup.

Kompleksni pristup je vrlo ozbiljan, odgovoran i težak zadatak. Traži mnogo vremena i rada, ali i mnogo znanja.

U školskoj praksi nije moguće komplekspo proučavanje književnog dela bar iz dva osnovna razloga: nije primereno uzrastu učenika a raspoloživo vreme je ograničeno. Školsko proučavanje opredeljuje se za parcijalni pristup ili za opšti pogled na umetničke vrednosti. Obično se proučava jedan strukturni element, neka osobenost ili samo segment dela (odlomak), ili se ukazuje na neke bitne umetničke karakteristike. Primeri književnih analiza (interpretacija) u ovoj knjizi treba da ukažu na načine pristupa književnom delu i da uvedu u tehniku proučavanja.

Vidovi proučavanja književnog dela

Proučavanje književnog dela podrazumeva analizu, interpretaciju i kritiku.

Analiza - je raščlanjavanje književnog dela na njegove sastavne (strukturne) elemente da bi se svaki od njih sagledao i procenila njegova umetnička funkcija u celini (totalitetu) dela.

Interpretacija - je tumačenje književnog dela, uočavanje smisla i funkcije strukturnih elemenata pojedinačno i utvrđivanje smisla dela u celini.

Kritika - podrazumeva vrednovanje književnog umetničkog dela, odnosno utvrđivanje umetničkih vrednosti i nedostataka.

Analiza (raščlanjavanje), interpretacija (tumačenje) i kritika (vrednovanje) tri su vida proučavanja književnog dela. Svako naučno bavljenje književnim delom podrazumeva analizu, tumačenje i vrednovanje. Iako se u školskoj (nastavnoj) praksi najčešće primenjuje interpretacija, ona ipak u sebe uključuje i elemente analize i vrednovanja.

Otvorenost dela za nova proučavanja

Pošto je književno delo kompleksno, slojevito i mnogoznačno, ni jedna analiza, tumačenje ili vrednovanje nisu konačni. Delo je otvoreno za nova viđenja, doživljavanja i tumačenja. Njemu se nanovo posvećuju novi istraživači otkrivajući nova svojstva, vrednosti i lepote.

Proučavanje književnosti

Proučavanje književnog dela

Evropska i srpska književnost u prvim decenijama 20-tog veka

Jean Paul Sartre - Šta je književnost

Književnost - Alegorija

Književnost - Barok u hrvatskoj književnosti

Književnost - Drama apsurda

Književnost - Epika

Književnost - Epska narodna poezija i podela

Književnost - Homersko pitanje

Književnost - Humanizam i renesansa

Književnost - Književni rad kod Hrvata

Književnost - Književni rad kod Makedonaca

Književnost - Lirska narodna poezija

Književnost - Moderna u evropskoj književnosti

Književnost - Narodne pesme iz narodnooslobodilačke borbe

Književnost - Narodne pripovetke - podela

Književnost - O našim najranijim narodnim pevačima

Književnost od renesanse do racionalizma

Književnost - Slovenačka književnost u srednjem veku

Književnost - Srpska srednjovekovna književnost

Književnost - Stilske figure - Figure dikcije

Književnost - Termin interpretacija

Književnost usmena

Književnost - Uticaj narodne na umetničku književnost

Književnost - Zapisivači i sakupljači narodne poezije

Književnost - Značenje termina simbolizam

Metodologija proučavanja književnosti

Realizam u književnosti

Realizam u književnosti jugoslovenskih naroda

Realizam u književnosti kod Hrvata

Realizam u književnosti kod Slovenaca

Srpska srednjovekovna biografska književnost

Stara književnost

Struktura književnosti

Teorija književnosti - Skripta za ispit