Struktura književnosti

Struktura književnosti - usmena i pismena književnost

Književnost se začela u usmenom obliku u onom trenutku kada je čovek osetio potrebu da iskaže svoja osećanja, raspoloženja i saznanja. U tom obliku ona je opstajala i onda kada se pojavila pisana književnost, a stvarala se i stvara sa većim ili manjim intenzitetom sve do današnjih dana. Iz načina nastanka i postojanja usmene književnosti proistekle su neke specifične karakteristike. Osnovni oblik (praoblik) usmene tvorevine podložan je promenama. U toku prenošenja usmena tvorevina se više ili manje menja jer svaki prenosilac učestvuje u njenom uobličavanju oduzimanjem ili dodavanjem, pojednostavljivanjem ili obogaćivanjem. Te promene, zavisno od darovitosti prenosioca (pevača ili kazivača) mogu da usavrše tvorevinu, ali je i kvare. Usmena tvorevina se menja i prenošenjem iz generacije u generaciju primajući u sebe obeležja vremena i podneblja. Otuda jedna tvorevina sadrži različite slojeve koji su u njoj ostali kao izraz njenog opstajanja kroz vreme. Iz tih promena nastale su i mnoge varijante sa manjim ili većim razlikama. Usmena tvorevina se menja sve dotle dok ne biva zabeležena, ali taj fiksirani (zapisani) oblik ne sprečava da tvorevina u daljoj usmenoj tradiciji doživljava nove promene.

Pisana književnost se pojavljuje sa pojavom pisma. Tada su stvoreni uslovi da se celokupna usmena tradicija zapiše ali i da pojedinci svoja osećanja i raspoloženja, saznanja i shvatanja izraze u pisanoj formi. Najstarije pismo je sumersko klinasto pismo, nastalo pet hiljada godina pre nove ere u Mesopotamiji. Na njemu je i zapisana najstarija književnost sveta i sačuvani najstariji književni spomenici (Ep o Gilgamešu). Dok se u usmenoj književnosti individualni tvorac praoblika ne pamti jer tvorevina nastavlja da živi u kolektivu poprimajući svojstva kolektivne tvorevine i odražavajući duh kolektiva, u pisanoj književnosti stvaralac delu daje konačan oblik: dalja umnožavanja (preštampavanja) ne diraju u oblik i sadržinu. Zato delo pisane književnosti nosi individualni pečat stvaraoca i izraz je subjektivnog doživljaja sveta i života.

Tokovi usmene i pisane književnosti nisu dve odvojene i nezavisne pojave. Usmena tradicija je uticala na pisanu književnost, ali je i pisana književnost davala podsticaje usmenoj. Usmena tradicija je prihvatila teme i motive viteških romana, a iz srednjovekovne srpske književnosti mnogi su motivi ušli u usmenu poeziju i prozu. Romantizam u srpskoj književnosti karakteriše kult narodne poezije pa je razumljivo što pisana književnost preuzima od usmene ne samo teme i motive nego i versifikacijske karakteristike, jezik i stil. I savremeni pisci često se vraćaju usmenoj tradiciji uzimajući iz nje motive kojima će dati savremenu obradu i izraziti probleme savremenog čoveka.

__________________________________

Prozno književno delo - struktura

Proza

Pod prozom se podrazumeva kazivanje o događajima i ličnostima, koje je oslobođeno stihovanog oblika. Teklo je u obliku trećeg lica kao slobodan upravni govor (lat. prorsa oratio = upravni govor) blizak uobičajenom i svakodnevnom govoru. Prozno kazivanje pojavilo se veoma rano a praoblik mu je u bajkama i mitovima. U toku istorijskog razvitka proza je doživljavala plime i oseke, tematska obogaćivanja i žanrovske promene. Devetnaesti vek je obeležen ekspanzijom proze: tada se ona konstituiše u tri moderna oblika proznog kazivanja: pripovetku, novelu i roman. Dvadeseti vek donosi dalji razvitak proze, obogaćivanje njene tematike, uvođenje novih stvaralačkih postupaka, usložnjavanje prozne strukture, dominaciju romana i konstituisanje kratke priče kao novog proznog oblika.

Šta se proučava u proznom delu

Struktura

1. tema

2. građa

3. ideja

4. pripovedanje

5. pripovedač

6. fabula

7. radnja

8. likovi

9. motivi

10. narator

11. opis

12. dijalog

13. monolog

14. vreme

15. prostor

16. polilog

17. konflikt

18. narativni subjekt

19. tačka gledišta

20. Jezik

Kompozicija

1. siže

2. kvalitet kompozicije

3. kompozicione jedinice

4. razvojne faze radnje

5. kompozicioni postupci vertikalni i horizontalni

6. principi komponovanje:

- tempolarni

- problemski

- asocijativni

7. tipovi komponovanja

- stepenasta kompozicija

- paralelna kompozicija

- prstenasta kompozicija

Tehnika

1. početak

2. završetak

3. digresije

4. epizode

5. knjiga

6. deo

7. glava

Pripovetka

Kratka prozna forma. U početku je ovim terminom označavano sve ono što nije roman. Neguje se od samih početaka književnosti, u usmenom i pisanom stvaranju. Puni procvat doživljava u 19. veku, u epohi realizma: Balzak, Zola, Mopasan, Dikens, Po, Gogolj, Čehov, Turgenjev, Lazarević, Veselinović, Sremac, Stanković.

U toku istorijskog razvitka nastajale su strukturne i sadržinske razlike. Najpre se uspostavlja razlika između pripovetke i novele, a potom se svojim osobenostima izdvajaju crtica (skica) i kratka priča koja će preuzeti primat u kratkoj proznoj formi. U fabuli pripovetke je neki događaj iz života jedne ličnosti ili kraći period života, koji je imao presudni značaj za sudbinu junaka i u kome se ispoljila neka bitna crta karaktera junaka pripovetke. Radnja nije razvijena i razgranata. Nisu razvijene sve etape radnje: nekoliko etapa prepliće se u jednoj situaciji. Nema epizoda jer bi one narušile celovitost pripovedanja. Nema mnogo likova. Težište pripovedanja je na spoljašnjem, na zbivanju a unutrašnji svet junaka je zapostavljen. Dijalog je razvijen, opisi su široki i detaljni: pejzaž, enterijer, portret. Nekad je pripovetka veoma široko zasnovana, sa velikim brojem situacija i epizoda i sa velikim brojem likova. Po tim osobinama nalazi se na granici između pripovetke i romana. Nije roman jer dosta površno slika junaka, a fabula je jednostavna i pravolinijska. Takve su neke pripovetke Stevana Sremca i Sime Matavulja.

Iz tematskog bogatstva pripovetke i različitog odnosa pisca prema građi, proizišao je veliki broj vrsta: romantična, realistična, satirična, fantastična, alegorijska, humoristična, istorijska, ljubavna, seoska, itd.

Novela

Prozna vrsta koja se začinje i posebno neguje u doba renesanse. Naziv potiče od latinske reči novellus (= nov) - priča koja donosi nešto novo, izuzetno, dotad nepoznato. Pripovedanje je usredsređeno na pojedinačnu sudbinu i na unutrašnji psihološki svet junaka. Ono što je opšte i izvan sveta junaka, zapostavljeno je. U njoj nema mesta za razvijene događaje i društvenu analizu. Radnja nije bitna i svedena je na minimum. Dijalog je sveden na najmanju meru ili ga uopšte nema. Pisca ne zanima ono što se dogodilo izvan junaka, nego ono šta se zbiva u njemu. Interesovanje je usredsređeno na duševna stanja junaka i njegova preživljavanja. Dominira detaljna i tanana psihološka analiza i psihološko slikanje junaka. Kazivanje je sažeto, leksika probrana i funkcionalna. Što se obima tiče, ona može da bude sasvim kratka (noveleta) ali i dosta obimna - na primer, Hemingvejeva novela Starac i more. U majstore novele ubrajaju se Anton Pavlovič Čehov, Mopasan, Simo Matavulj i Laza Lazarević.

Roman

Roman je danas najpopularnija, po građi najobuhvatnija, po kompoziciji najsloženija i po tematici najbogatija prozna vrsta. Termin roman je latinskog porekla, ali je moralo da prođe dosta vremena pa da on dobije značenje koje danas ima. Latinski pridev romanus označavao je sve što je rimsko, ali je kasnije dobio suprotno značenje: ono što nije rimsko. Lingva romana označava narodni jezik a lingva latina književni jezik. Izrazom lingva barbara označavani su svi jezici koji ne potiču od latinskog. Vremenom lingva romana počinje da označava spise pisane na narodnom jeziku, da bi nešto kasnije označavao samo knjige u kojima se kazuje o zanimljivim istorijkim i viteškim doživljajima. Onda je došao naziv roman, koji označava pripovesti (obično pisane u stihu) o zanimljivim, često čudesnim, doživljajima. Ubrzo postaje najznačajnija i najplodnija prozna vrsta.

U toku istorijskog razvoja stalno doživljava promene u sadržini i formi: antički roman, srednjovekovni roman, realistički roman, moderni roman. Razvio se u vrlo veliki broj vrsta: roman zbivanja, roman vremena i prostora, roman lika, istorijski roman, roman hronika, humoristički, fantastični, psihološki, roman toka svesti, poetski roman. Najrazvijenija i najpopularnija prozna vrsta je roman kao najsloženija i najobuhvatnija slika čoveka, života i ljudskog društva.

Drama i dramska struktura

Drama - U nazivu je sadržana suštinska odlika dramskog roda: u osnovi drame je radnja koja se odvija na sceni, pred očima gledalaca, tako da oni neposredno doživljavaju dramske junake, njihov život i sudbinu. Na samom početku, u antičkoj Grčkoj, drama se razvila u dve dominantne vrste: tragediju i komediju. Tragedija ima za predmet tragičie događaje i sudbine, junaci su izuzetne ličnosti (bogovi, vladari, heroji), stil je uzvišen, jezik probran, pretežno se piše u stihu. Komedija je na početku imala čisto zabavnu funkciju - da razonodi i razveseli (komos = veselje), ali ubrzo dobija i društvenu funkciju: da ukazuje na mane pojedinaca i društva te da ih humorom ili satirom izvrgne ruglu i iskoreni. Teme su iz svakodnevnog života, junaci su obični ljudi, stil je jednostavan, jezik blizak gledaocu, piše se u proznom obliku. U toku istorijskog razvitka tragedija je zadržala svoju formu, tematiku i stil, dok se komedija tematski stalno obogaćivala i žanrovski razgranavala u niz podvrsta. Danas je drama u užem smislu dominantna dramska vrsta: poseduje elemente tragedije i komedije, odlikuje je strukturna i tematska raznovrsnost, razvila se u veliki broj podvrsta.

Tragedija - Nastala je u staroj Grčkoj iz obrednog kulta bogu Dionisu. Ime je dobila od reči Šragos (jarac) i oide (pesma): prilikom prinošenja žrtve bogu Dionisu, članovi hora, obučeni u jareće kože, pevali su pesme. Svoj puni razvitak dostigla je u Grčkoj, u stvaranju velikih tragičara Eshila, Sofokla i Euripida. Predmet tragedije je sukob između junakovih težnji i ideala na jednoj strani, i okolnosti u koje je zapao na drugoj strani. Iz toga sukoba proizilazi stradanje junaka. Uzroci stradanja junaka vremenom se menjaju. U antičkoj tragediji junak strada zato što se suprostavlja volji bogova ili sudbini. U poznijim tragedijama strada zato što dolazi u sukob sa svetom oko sebe. U savremenoj tragediji sukob izbija između svesti i podsvesti, svesnog i nesvesnog u čoveku. U svim slučajevima junak se bori za neki moralni ideal koji je opšteljudski i blizak svakom gledaocu. Zbivanje u tragediji, koje je dramatično, napeto i uzbudljivo, treba da potrese gledaoca i da kod njega izazove plemenita osećanja i pobude. Gledalac snažno preživljava stradanje junaka pa se u njemu javlja želja da se i sam bori za iste ideale. Junaci tragedije su snažne i izuzetne ličnosti: bogovi, vladari, heroji. Stil je uzvišen i dostojanstven, leksika je probrana i patetična. Pravilo je da tragedija ima pet činova i da se piše u stihu. Dugo je zadržala svoju formu i stil, a menjala se jedino u sadržini. U novije vreme sve više je potiskuje drama u užem smislu.

Komedija - Dramska vrsta nastala skoro istovremeno sa nastankom drame: u toku Dionizijskih svečanosti, posle horske pesme, nastaje veselje {komos). Junaci komedije su obični ljudi svakodnevnog života koji su po nekoj osobini gori od prosečnih ljudi. Radnja je jednostavna, situacije su svakodnevne i životne, mane ljudske. Humor je blag i dobroćudan, ali često prelazi u oštru i ubojitu satiru. Komedija je uvek bila vrlo cenjena i popularna pa je doživela sadržinsko obogaćivanje i grananje u veliki broj podvrsta. Uglavnom se razvija u dva osnovna pravca: u višu i nižu komediju.

Viša komedija ima društveni karakter i ulogu: da smehom utiče na popravljanje ljudskog društva i njegovo moralno ozdravljenje. Razvila se u dve podvrste: komediju karaktera i komediju naravi. Najrasprostranjenija je komedija karaktera ili psihološka komedija u kojoj dominira jedna ličnost, dramski karakter, kao nosilac neke izrazite (dominantne) negativne crte karaktera koja je štetna po društvo. Komedija naravi ili društvena komedija ukazuje na mane i nedostatke jednog društvenog sloja ili društvene grupe, jednoga doba. Nema izrazitog junaka, svakom junaku pisac posvećuje jednaku pažnju, ali je svaki i nosilac određene mane. Skup svih pojedinačnih mana ili karakternih crta čine narav jednog društva ili društvenog sloja.

Niža komedija ima jedini cilj da zabavi gledaoca i nasmeje ga zgodnom šalom, dosetkom ili komičnom situacijom. Ova komedija razvila se u tri podvrste: komediju intrige ili komediju situacije, farsu i vodvilj.

Drama u užem smislu - Ovo je, pored komedije, skoro isključivi oblik savremene drame sa elementima tragedije i komedije. Predmet drame u užem smislu je svakodnevni život, a junaci su obični, prosečni ljudi. Stil je jednostavan i prirodan. Složenost društvenog života i bogatstvo čovekovog duhovnog sveta podstakli su snažan razvitak drame u užem smislu. S obzirom na predmet i način obrade, drama u užem smislu razvila se u nekoliko vrsta: idejna drama, komad s tezom, psihološka drama, naturalistička drama, simbolistička drama, itd.

Šta se proučava u drami

Struktura

1. Dramska radnja

2. Dramski junak

3. Dramski karakter

4. Tragični junak

5. Građa

6. Priča

7. Ideja

8. Tragična krivica

9. Tema

10. Jezik

11. Scenarija

Kompozicija

1. Razvijanje radnje

2. Raspored likova

3. Tačka gledišta

4. Odnosi među likovima

5. Dramski tok

6. Jedinstvo radnje

7. Kompozicija dramske radnje

Tehnika

1. Čin

2. Slika

3. Pojava

4. Remarke

5. Prilog

6. Epilog

7. Monolog

8. Dijalog

9. Hor

Struktura književnosti

Prozno književno delo - struktura

Drama i dramska struktura

Evropska i srpska književnost u prvim decenijama 20-tog veka

Jean Paul Sartre - Šta je književnost

Književnost - Alegorija

Književnost - Barok u hrvatskoj književnosti

Književnost - Drama apsurda

Književnost - Epika

Književnost - Epska narodna poezija i podela

Književnost - Homersko pitanje

Književnost - Humanizam i renesansa

Književnost - Književni rad kod Hrvata

Književnost - Književni rad kod Makedonaca

Književnost - Lirska narodna poezija

Književnost - Moderna u evropskoj književnosti

Književnost - Narodne pesme iz narodnooslobodilačke borbe

Književnost - Narodne pripovetke - podela

Književnost - O našim najranijim narodnim pevačima

Književnost od renesanse do racionalizma

Književnost - Slovenačka književnost u srednjem veku

Književnost - Srpska srednjovekovna književnost

Književnost - Stilske figure - Figure dikcije

Književnost - Termin interpretacija

Književnost usmena

Književnost - Uticaj narodne na umetničku književnost

Književnost - Zapisivači i sakupljači narodne poezije

Književnost - Značenje termina simbolizam

Metodologija proučavanja književnosti

Proučavanje književnosti

Realizam u književnosti

Realizam u književnosti jugoslovenskih naroda

Realizam u književnosti kod Hrvata

Realizam u književnosti kod Slovenaca

Srpska srednjovekovna biografska književnost

Stara književnost

Teorija književnosti - Skripta za ispit